Herbestemmings-project voor de Ijskelders te Oudergem – Brussel
In samenwerking met
Dhaenens Jerom, Kustermans Marie, Staelens Sien en Van Hoecke Teo
Begeleidingsteam
Charlotte Nys
“Toen de VUB in 1980 een voormalige garage aankocht, gelegen aan de Waverse steenweg 1013-1015, grondgebied Oudergem (in de onmiddellijke nabijheid van de campus), ontdekte men hieronder een hele grote overwelfde kelder: ongeveer tien meter diep, tien meter breed en zestig meter lang! Het zag eruit als een ondergrondse kathedraal. Niemand vermoedde dat dit ooit een ijskelder was geweest.”
Op 13 mei 1993 werden de ijskelders als Monument beschermd bij besluit van de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De opdracht behelst de voorbereiding van de herbestemming van dit monument.
Jaar
2017-2018
MArch2
Vak
Ontwerp en techniek bij renovatie van gebouwen
De studie bevat een historische analyse, dit betreft een korte nota met betrekking tot de geschiedenis van de site.
Een fotoreportage met accent op de identificatie van de verschillende materialen en schadefenomenen.
Een analyse van de bestaande toestand, een visuele inspectie van de te bestuderen fase. Meer specifiek: de stedenbouwkundige context, de beschrijving van de constructie (opbouw, structuur en materiaalgebruik) en de inventaris van de verschillende degradaties.
Verder bevat het een definitie van de sonderingen, proefnames en labo-onderzoeken, naar alle waarschijnlijkheid zullen tijdens de visuele inspectie een aantal vragen en onbekenden opduiken.
In dit luik dient de lijst van de verschillende vragen en onbekenden opgesteld worden samen met een voorstel van bijkomend uit te voeren onderzoeken aan de hand van sonderingen, proefnames en/of labo-onderzoeken.
Een Waardebepaling van de site, dit betreft het besluit van de voorbereidende studies en omvat de bepaling van de kwaliteiten van de site, gestoeld op de resultaten van de verschillende studies.
Een conceptnota voor de herbestemming van de site; een conceptnota voor de herbestemming van de ijskelders met schetstekeningen ter illustratie van de conceptnota, een voorstel voor de ontsluiting van de ijskelders, invulling van de ruimte boven de ijskelders o.a. om de toegankelijkheid van de ijskelders te kunnen verzekeren en de risico’s waaraan de ijskelders blootgesteld kunnen worden door de bouw van een nieuw complex boven of rondom de ijskelders.
De herbestemming van de ijskelder is vooral historisch en stedenbouwkundig gekaderd. Historisch is het enerzijds gelinkt aan het lange gebruik van ijskelders doorheen de geschiedenis, alsook aan de voormalige brouwerij "La Chasse Royale". Deze brouwerij was van groot belang in Etterbeek en ook de ijskelders hadden hierbij een belangrijke functie; namelijk het leveren van ijs om het bier te kunnen koelen.
De oudste kamer van de ijskelder wordt dan ook ingevuld met een bierproeverij. De geschiedenis van de voormalige brouwerij en ijskelder wordt weergegeven in deze kamer en er is mogelijkheid om er het oorspronkelijke bier te proeven. Verder kan deze functie stedenbouwkundig gelinkt worden aan reeds bestaande stadswandelingen van Oudergem. De gemeente voorziet momenteel al twee wandelingen waarin heel wat erfgoed, natuur en cultuur aan bod komt. Met de ijskelder kunnen we hier dan ook goed op inspelen. Daarom wordt er een nieuwe, derde, stadswandeling gecreëerd waarbij de ijskelder één van de belangrijkste aspecten wordt op vlak van erfgoed. Deze wandeling gaat verder langs de oude militaire wijk (voormalige voertuigenarsenaal, koninklijke rijkswachtschool, voormalige kazernes, station Etterbeek), Residence de la Cambre, begraafplaats van Elsene, campus Oefenplein van de VUB, het rectoraatsgebouw van Renaat Braem en tot slot de studentenhuisvesting van Willy van der Meeren.
Architecturaal willen we zo weinig mogelijk ingrepen uitvoeren. Dit om de waarde van de ijskelder en de oorspronkelijke staat zo goed mogelijk te bewaren. Om de ruimtebeleving zo goed mogelijk te bekrachtigen wordt er centraal, in de middenbeuk van de bierproeverij, een bar geplaatst. Hierboven is een verdiep voorzien dat kan gebruikt worden voor extra zitplaatsen. Op die manier kunnen de bezoekers de gewelfstructuur en steunberen van heel dicht te beleven. Anderzijds biedt het ook een heel ander zicht op de enorme ruimte. Vanuit de zijbeuken is dan weer de enorme schaal van beneden te voelen, waar de volledige baksteenstuctuur een grote rol speelt. De verdere inrichting van de bierproeverij wordt verwezenlijkt met het gebruik van tonnen en houten elementen die het natuurlijke karakter versterken en zo weinig mogelijk impact op de ruimte hebben.
De laatst gebouwde kelder wordt ingezet als polyvalente ruimte waarbij de bierproeverij als onthaal en receptieruimte kan dienen. Centraal in de ruimte wordt een podium voorzien dat kan gebruikt worden voor tentoonstellingen, lezingen voor de VUB en kleine voorstellingen. Om het gevoel van deze ruimte aan te tonen, maken we gebruik van de referentie Hodja Pasha in Istanboel (zie afbeeldingen), een oude hamam die gerenoveerd is tot cultureel centrum. De kunstwerken kunnen in de ruimte opgesteld worden op sokkel en ezel of opgehangen worden met het voorziene systeem. Dit systeem is een centraal opgehangen katrol, tussen de gaten bevestigd. Hierdoor kunnen bezoekers rond de kunstwerken lopen, blijven de muren vrij om te bezichtigen en zijn er geen extra moeilijkheden door de gekromde wanden. Op deze manier wordt de ijskelder zo min mogelijk aangetast met bevestigingen voor de panelen.
Als oplossing voor de vloer werd gekozen voor aangestampte aarde. Op die manier wordt het natuurlijk karakter versterkt en is de ingreep minimaal. Dit zorgt ervoor dat het ook mogelijk is om deze grond terug weg te nemen in de toekomst zonder verdere schade achter te laten. Door het gebruik van dit soort vloer wordt de akoestiek heel wat beter. De vloer absorbeert heel wat en de weerklank wordt gedempt. Ook voor verwarming is het een handig hulpmiddel. Zo kiezen we voor vloerverwarming en worden de leidingen gewoon in de vloer verwerkt. Voor ventilatie wordt gebruik gemaakt van de schoorsteen en het gat in de oudste kelder. We zouden werken met een mechanisch systeem waarbij de lucht wordt aan- en afgevoerd via deze kanalen met behulp van een ventilator. Verder zijn er nog verschillende soorten verlichting aangebracht. Er wordt vooral gekozen voor kleinere lichtarmaturen die eventueel op batterijen kunnen werken en op de verschillende tafeltjes kunnen staan. Boven de bar en het podium is er dan gekozen voor iets grotere constructies. Bij de bar wordt dit dan in de toog verwerkt zodat er geen aantasting gebeurt aan het plafond.
Op deze manier wordt de waarde van de ijskelder zo goed mogelijk bekrachtigd. De historische en stedenbouwkundige link zorgt ervoor dat het heel goed gebruikt kan worden in zijn omgeving. Architecturaal wordt de ruimte optimaal benut en blijft het karakter van de grootsheid behouden. Met de kleine ingrepen en natuurlijke materialen versterken we dan ook de gehele bakstenen gewelf- structuur.
 |  |  |
|---|---|---|
 |  |  |
 |